✨آشنایی با آجر لعابدار - آجر اصفهان
آجر لعابدار از دیرباز، سالها پیش از میلاد مسیح (ع) در معماری ایران کاربرد داشته است. طبق آنچه گفته شده در چغازنبیل قدیمی ترین نوع آجر لعابدار استفاده شده است.
آشنایی با آجر لعابدار
بیشتر بخوانید: آشنایی با آجر تراکوتا
تاریخچه آجر لعابدار
آجر لعابدار از دیرباز، سالها پیش از میلاد مسیح (ع) در معماری ایران کاربرد داشته است. طبق آنچه گفته شده در چغازنبیل قدیمی ترین نوع آجر لعابدار استفاده شده است. در زمان هخامنشیان نیز رنگهای زیبا و بدیع آجر لعابدار زینت بخش کاخ ها بوده است که بسیار معروف است. پس از اسلام نیز استفاده از آجر لعابدار بسیار رونق گرفت.
آجر لعابدار چیست؟
آجر معمولی در کوره پخته می شود، در مرحله بعد سطح آن را لعاب کاشی یا همان سرامیک می پوشانند و اصطلاحا لعاب داده می شود و یک بار دیگر به کوره می رود و پخته می شود و تبدیل به آجر لعابدار می شود.
در مرحله دوم پخت حرارت باعث می شود سطح لعابی با سطح آجر جوش بخورد.
مراحل تولید آجر لعابدار:
آماده سازی خاک رس
تهیه گل
قالب گیری و خشت زنی
پخت در کوره
لعاب زنی
پخت دوم در کوره
آجر لعابدار از نظر شکل به 3 دسته تقسیم می شود:
1- آجر لعابدار مهری
2- آجر لعابدار تراش
3- آجر لعابدار معمولی
لعاب چیست و چطور ساخته می شود؟
رنگ و لعاب همان پوشش درخشان و شفاف روی سفال است ترکیب لعاب از گذشته تفاوت زیادی نکرده است ولی به تنوع رنگها و استفاده ازبعضی مواد شیمیایی اضافه شده است.
لعاب مخلوط سنگ چخماق و سیلیس ( همان شیشه) است که با حرارت تبدیل به مایع می شود، لعاب به دست می‌آید. برای ساخت رنگهای مختلف لعاب، از اکسید فلزهای مختلف از جمله اکسید آلومینیوم استفاده می‌شود. البته مقدار اکسیژن و میزان حرارت هم نقش مهمی را در رنگ لعاب ایفا می‌کنند.
بیشترین ترکیبات معدنی که در ترکیب لعاب استفاده می شود اکسید آهن، اکسید کبالت، اکسید کروم، اکسید مس و کربنات مس هستند.
لعاب در تماس با سفال و به کمک حرارت معین در خاک رس نفوذ می کند و ثابت می شود. وجود هر نوع ناخالصی مثل گرد و غبار و یا نفت در ماده تشکیل دهنده رنگ و لعاب، باعث لغزیدن لعاب یا بلند شدن آن از روی سفال می شود.
ترک و یا سوزن سوزن شدن در رنگ و لعاب در سفالی که کوره رفته به دلیل آزاد شدن بیش از حد گاز درون مایع رنگ و لعاب می باشد. به همین دلیل در هنگام لعابکاری گردو غبار سفال باید به دقت پاک شود و سفال از هر خاک و گردی تمیز شود.
برای این کار می توان از دستکش مناسب استفاده کرد چون حتی تماس روغن بدن با سطح سفال باعث جدا شدن لعاب از سطح سفال می گردد. رنگ و لعاب لایه غیر قابل نفوذ یا همان عایق و پوششی شفاف را بر روی ظروف سفالی ایجاد می کند.
یکی دیگر از مواردی که در رنگ لعاب موثر است، اکسیژن است. مقدار کم یا زیاد اکسیژن در کوره باعث ایجاد تغییر در رنگ لعاب می شود. به عنوان مثال استفاده از کربنات مس در یک فضای اکسیداسیون سبب ایجاد رنگ فیروزه ای می گردد. در صورتی که اگر اکسیژن موجود در کوره کم باشد، لعاب حاصل به رنگ قرمز روشن در خواهد آمد.
درجه حرارت نیز عامل موثر در ایجاد یک لعاب مناسب است. اگر درجه حرارت بیش از حد بالا باشد لعابکاری به درستی انجام نمی شود و لعاب بیش از حد ذوب می شود. به همین علت محدوده مناسب دما برای بدست آوردن یک لعاب سالم و زیبا موثر است.
رنگ لعاب
رنگ لعاب شامل فیروزه ای، لاجوردی، سبز مسجدی، زرد، قهوه ای و کرمه است و همچنین ترکیب این رنگ ها که تنوع زیاد و زیبا و متنوعی بوجود می آورد.
از مهم ترین انواع لعاب ها از نظر جنس می توان به موارد زیر اشاره کرد:
1- لعاب قلع که همان لعاب سفید مات می باشد که برای اولین بار در ایران باستان و هم چنین در سفالگری اسلامی مورد استفاده قرار گرفت.
2- لعاب سرب که براق و شفاف می باشد و به دمای ۸۰۰ درجه سانتی گراد نیاز دارد و در سفالگری از آن استفاده می شود. رنگ لعاب سرب مات سفید است و در ایران شاخص است.
3- لعاب فلدسپات نیز یکی دیگر از انواع لعاب است که از آن برای تزیین ظروف غذا خوری استفاده می شود و در مناطق مختلف آسیا کاربرد دارد.
4- لعاب خاکستر،در شرق آسیا کاربرد دارد و از چوب یا گیاه زبان گنجشک که شامل پتاس و آهک می باشد، آن را تهیه می کنند.
انواع دیگر لعاب عبارت اند از :
5- خمیر مصری
6- لعاب دوغابی
7- لعاب نمک
8- لعاب فریت
انواع دیگر لعاب نیز وجود دارد که با توجه به مواد اولیه آن محل، درجه حرارت مناسب آن مواد و شرایط اقلیمی آن مکان ساخته می شوند.
انواع لعاب از نظر بافت
لعاب به انواع مات ، براق ، شفاف، کدر و بافت دار (نرم یا زبر) تقسیم می شود.
بیشتر بخوانید: آشنایی با آجر یا بلوک سبک
10 مورد از محاسن آجر لعابدار
1- نمای زیبا و متفاوتی به ساختمان می دهد.
2- جلوه صیقلی آجر لعابدار بسیار چشم نواز است.
3- قابلیت تولید در انداز‌ه، طرح و رنگ های مختلف را دارد.
4- در برابر نفوذ آب و مواد شیمیایی و همچنین باران های اسیدی مقاوم است.
5- در برابر به یخ زدگی مقاوم است.
6- در برابر لکه‌دار شدن نیز مقاومت بالایی دارد.
7- در شرایط نامناسب جوی از بین نمی رود.
8- در برابر هوازدگی و فرسایش به شدت مقاومت دارد.
9- قابل استفاده در شرایط آب و هوای مختلف و اقلیم های متفاوت می باشد.
10- باعث افزایش مقاومت ساختمان می شود.
کاربردهای آجر لعابدار
معمولا این آجر برای پوشش و زیبا سازی دیوارهای غیر برابر استفاده می شود. معمولا در نمای خارجی و داخلی، کاشی دیوارهایکتیبه های اطراف ساخت محراب، گنبد و سردرها، محراب مسجد، دیوار و کف رستوران‌ها و کافه‌ها، هتل‌ها، آشپزخانه، سرویس بهداشتی، کفپوش حیاط، لبه‌های باغچه، قرنیز دیوار، سردرها، بازسازی ساختمان های قدیمی
وزن آجر لعابدار بیشتر از آجر معمولی است و باید در نظر گرفته شود.
5 ویژگی های آجر لعابی باکیفیت
1- آجر توپر و با کیفیت در برخورد با آجر دیگر صدای زنگ مانند دارد.
2- رنگ آجر استاندارد یکنواخت و یک دست است
3- آجر با کیفیت در مقابل آتش مقاوم تر است
4- تراشیده نشدن آجر بر اثر ناخن
5- سطح آجر با کیفیت حفره و سوراخ ندارد.